Rosja w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Tragiczne doświadczenia okresu II wojny światowej i zbrodnie popełniane przez różnego rodzaju reżimy totalitarne pokazały, że krajowe mechanizmy ochrony demokracji i praw człowieka mogą się okazać w pewnych sytuacjach niewystarczające. Uznano wówczas, że konieczne jest stworzenie aktów prawnych chroniących prawa człowieka na poziomie ponadnarodowym. Efektem prac było m.in. opracowanie tekstu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, która została podpisana w Rzymie 4 listopada 1950 r. Sukcesem twórców Konwencji było również ustanowienie szczególnego ponadnarodowego organu jurysdykcyjnego jakim jest Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: ETPC).

Wydarzenia na wschodzie Ukrainy, tj. w obwodach ługańskim i donieckim oraz zamieszki na Krymie były pretekstem do wkroczenia wojsk rosyjskich. Nowe władze Krymu wezwały Rosję do zapewnienia spokoju i bezpieczeństwa mieszkańcom Krymu. Działania zbrojne Rosji na terenie Ukrainy spowodowały, że władze w Kijowie podjęły aktywne starania mające na celu wykorzystanie sądownictwa międzynarodowego i zwrócenia uwagi światowej opinii publicznej na ten problem. Przedmiotem skarg kierowanych do ETPC przez Ukrainę przeciwko Rosji była agresja wojskowa ze strony Rosji, wspieranie i finansowanie ugrupowań terrorystycznych na terenie Donieckiej i Ługańskiej Republik Ludowych, a także dyskryminowanie mniejszości etnicznych, łamanie praw człowieka oraz swobód i wolności obywatelskich na Krymie i we wschodnich częściach kraju. Dochodzenie roszczeń przed sądami międzynarodowymi poza wymiarem moralnym i prestiżowym może mieć także istotne znaczenie finansowe.  

Po ataku Rosji na Ukrainę w dniu 25 lutego 2022 r. Komitet Ministrów Rady Europy zawiesił ten kraj w prawach w organizacji ze skutkiem natychmiastowym. Komitet Ministrów określił działania Rosji jako „naruszenie pokoju na skalę niespotykaną na kontynencie europejskim od czasu utworzenia Rady Europy”. Podczas sesji nadzwyczajnej 15 marca 2022 r. Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy w przyjętej opinii opowiedziało się za wykluczeniem Rosji z tej organizacji. Natomiast wcześniej tego samego dnia rosyjskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych przekazało informację o podjęciu decyzji o wystąpieniu Federacji Rosyjskiej z Rady Europy, a także o zamiarze wypowiedzenia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. We wspomnianej opinii Zgromadzenie Parlamentarne wskazało, że „Federacja Rosyjska nasiliła swoje działania militarne przeciwko Ukrainie do niespotykanych dotąd poziomów, powodując tysiące ofiar cywilnych, przesiedlając miliony ludzi i dewastując kraj. Rozpoczynając tę dalszą agresję militarną, Federacja Rosyjska wybrała odwołanie się do siły zamiast dialogu i dyplomacji, aby osiągnąć cele swojej polityki zagranicznej, naruszając normy prawne i moralne, które regulują pokojowe współistnienie państw. Takie postępowanie świadczy o lekceważeniu samej istoty Rady Europy, zapisanej w jej Statucie (ETS nr 1), a mianowicie przekonania, że dążenie do pokoju opartego na sprawiedliwości i współpracy międzynarodowej ma kluczowe znaczenie dla zachowania społeczeństwa ludzkiego i cywilizacji”. Zawieszenie rosyjskiego członkostwa w Radzie Europy miało już miejsce 10 kwietnia 2014 r. kiedy Rosja zajęła Krym i za działania zbrojne we wschodniej Ukrainie. Jednak 17 maja 2019 r. Komitet Ministrów Rady Europy przyjął deklarację, w której poparł przywrócenie pełnego prawa głosu rosyjskiej delegacji w Zgromadzeniu Parlamentarnym Rady Europy. Decyzję Rady Europy komentowano jako sukces Moskwy i to bez żadnych ustępstw ze strony tego kraju, w tym modyfikacji agresywnej polityki wobec Ukrainy. Jednak w przypadku wydarzeń z lutego 2022 r. nie można było zaakceptować ewentualnej możliwości przywrócenia Federacji Rosyjskiej w prawach członka Rady Europy. W związku z tym w dniu 16 marca 2022 r. zakończyło się jej członkostwo w Radzie Europy, a w dniu 16 września 2022 r., zgodnie z rezolucją Komitetu Ministrów z 23 marca 2022 r. przestała być Wysoką Umawiającą się stroną Konwencji praw człowieka. Konsekwencją takiego stanu prawnego jest to, że ETPC będzie rozpatrywał skargi skierowane przeciwko Rosji w związku z domniemanymi naruszeniami Konwencji, do których doszło do 16 września 2022 r. 

Czytaj całość: