Dezinformacja stała się kluczowym narzędziem w arsenale nowoczesnych wojen informacyjnych, a agresja Rosji na Ukrainę jest jednym z najbardziej ewidentnych przykładów jej masowego wykorzystania. Kreowanie fałszywych narracji, manipulacja informacjami i propaganda są integralnymi elementami strategii Rosji. Mają one na celu destabilizację Ukrainy, podważanie zaufania do rządów demokratycznych oraz podział społeczeństw zachodnich. Artykuły opublikowane przez Atlantic Council i German Marshall Fund dostarczają szczegółowych analiz na temat metod, celów oraz efektów rosyjskich kampanii dezinformacyjnych.

Przygotowania do inwazji: Początkowe przekazy dezinformacyjne

Przed inwazją na Ukrainę, Rosja przeprowadziła szeroko zakrojone przygotowania w sferze informacyjnej. Kluczowym elementem tych działań było stworzenie narracji legitymizujących agresję oraz podważających suwerenność Ukrainy. Rosyjskie media państwowe i wspierane przez Kreml portale internetowe rozpowszechniały fałszywe informacje na temat Ukrainy, oskarżając ją o faszyzm, prześladowania mniejszości rosyjskojęzycznej oraz współpracę z Zachodem w celu osłabienia Rosji. Te narracje miały na celu zbudowanie poparcia wśród rosyjskiej opinii publicznej dla przyszłych działań militarnych oraz wzbudzenie strachu i nieufności wobec Ukrainy na arenie międzynarodowej.

Rozwój propagandy w trakcie konfliktu

Po rozpoczęciu działań wojennych, rosyjska propaganda przybrała na intensywności i skupiła się na kilku głównych narracjach:

Demonizacja Ukrainy

Rosja nieustannie przedstawiała Ukrainę jako państwo upadłe, rządzone przez neonazistów i skorumpowanych polityków. Narracje te miały na celu zdyskredytowanie władz w Kijowie oraz uzasadnienie rosyjskiej interwencji jako aktu ochrony rosyjskojęzycznej ludności przed rzekomymi prześladowaniami.

Podważanie wsparcia międzynarodowego dla Ukrainy

Rosyjskie media i trolle internetowe regularnie atakowały kraje wspierające Ukrainę, sugerując, że pomoc wojskowa i finansowa jest marnotrawstwem zasobów oraz że kraje te powinny skupić się na własnych problemach. Celem było osłabienie międzynarodowej koalicji wspierającej Ukrainę i zniechęcenie państw do dalszej pomocy.

Kreowanie alternatywnej rzeczywistości

Rosja aktywnie kreowała fałszywe narracje na temat przebiegu konfliktu, przypisując sukcesy ukraińskich sił zbrojnych swoim jednostkom oraz zaprzeczając doniesieniom o własnych stratach i zbrodniach wojennych. Przykładem mogą być liczne raporty o rzekomych prowokacjach ze strony Ukrainy oraz o działaniach "bojowników separatystów", które miały uzasadniać rosyjskie interwencje.

Wyzwania na początku inwazji

Początkowo Rosja doświadczyła znaczących trudności w manipulowaniu międzynarodową opinią publiczną w związku z wojną na Ukrainie. Przyczyny tego niepowodzenia były wieloaspektowe:

Szybka reakcja zachodnich rządów i mediów

Zachodnie rządy i media społecznościowe zareagowały szybko, wprowadzając sankcje i ograniczenia wobec rosyjskich mediów państwowych takich jak RT (Russia Today) i Sputnik. Te działania miały na celu ograniczenie zasięgu rosyjskiej propagandy i dezinformacji.

Skuteczność ukraińskiej komunikacji

Ukraina skutecznie prowadziła kampanię informacyjną, podkreślając swoją pozycję ofiary agresji, co zdobyło szerokie poparcie międzynarodowe. Zdolność Ukrainy do mobilizacji wsparcia na poziomie międzynarodowym, w tym w mediach społecznościowych, była kluczowa.

Działania technologicznych gigantów

Firmy technologiczne takie jak Facebook, Twitter, Google i inne podejmowały kroki mające na celu zwalczanie dezinformacji. Usuwanie fałszywych kont, oznaczanie treści jako dezinformacja i ograniczanie zasięgu podejrzanych treści pomogły w ograniczeniu wpływu rosyjskich narracji.

Kanały dystrybucji dezinformacji

Rosyjskie kampanie dezinformacyjne korzystają z szerokiego wachlarza narzędzi i kanałów, aby dotrzeć do jak największej liczby odbiorców. Wśród najważniejszych metod i platform znajdują się:

Media państwowe i prorosyjskie portale internetowe

RT (Russia Today), Sputnik oraz inne media finansowane przez Kreml odgrywają kluczową rolę w propagowaniu rosyjskich narracji na całym świecie. Tworzą one treści w wielu językach, dostosowując przekaz do specyfiki regionalnych odbiorców.

Media społecznościowe

Platformy takie jak Facebook, Twitter, YouTube i Instagram są wykorzystywane do masowego rozpowszechniania dezinformacji. Wykorzystywane są zarówno oficjalne konta mediów, jak i fałszywe profile oraz boty, które generują i amplifikują treści prorosyjskie.

Organizacje pozarządowe i think tanki

Kreml wspiera różnego rodzaju organizacje pozarządowe oraz pseudo-naukowe instytucje, które dostarczają „ekspertyzy” i raporty mające legitymizować rosyjskie działania oraz podważać wiarygodność informacji pochodzących z Zachodu.

Sojusznicy Rosji w wojnie informacyjnej

Rosyjska wojna informacyjna przeciwko Ukrainie to skomplikowany i wielowarstwowy proces, który obejmuje szeroką sieć sojuszników oraz wykorzystuje różnorodne strategie i taktyki mające na celu podważenie wsparcia Zachodu dla Ukrainy oraz osłabienie morale wewnętrznego w tym kraju. Rosja stara się zniszczyć reputację Ukrainy na arenie międzynarodowej i osłabić jej zdolności obronne, jednocześnie wzmacniając swoje wpływy globalne poprzez wykorzystanie różnorodnych narzędzi informacyjnych i propagandowych.

Jednym z kluczowych celów działań informacyjnych Rosji jest podważenie wsparcia Zachodu dla Ukrainy. Rosja dąży do zniechęcenia państw zachodnich do wspierania Ukrainy poprzez manipulowanie opinią publiczną i polityczną w tych krajach. Kreml wykorzystuje propagandę do tworzenia obrazów Ukrainy jako państwa upadłego, rządzonego przez neonazistów i skorumpowanych polityków, co ma na celu zniechęcenie międzynarodowej opinii publicznej do wspierania ukraińskiego rządu. Dodatkowo, Rosja stara się osłabić morale wewnętrzne w Ukrainie poprzez szerzenie dezinformacji i propagandy, mającej na celu podważenie zaufania do władz w Kijowie oraz zasianie wątpliwości co do zdolności obronnych ukraińskich sił zbrojnych.

Po nałożeniu sankcji na rosyjskie media państwowe, takie jak RT (Russia Today) i Sputnik, Rosja szybko przystosowała się do nowych warunków i skoncentrowała swoje działania na mediach społecznościowych. Platformy takie jak TikTok, Telegram i inne stały się kluczowymi narzędziami w docieraniu do międzynarodowej publiczności, zwłaszcza w krajach Globalnego Południa. Dzięki temu Rosja była w stanie obejść ograniczenia nałożone na tradycyjne media i kontynuować swoje kampanie dezinformacyjne na globalną skalę. Wykorzystanie mediów społecznościowych pozwala na szybką i szeroką dystrybucję treści propagandowych, co sprawia, że są one bardziej skuteczne i trudniejsze do zneutralizowania.

Rosyjskie taktyki informacyjne

Rosyjskie taktyki informacyjne obejmują zorganizowane sieci fałszywych kont na platformach społecznościowych, które są wykorzystywane do amplifikacji prorosyjskich narracji. Kreml wykorzystuje także regionalne żale wobec Zachodu, hackowanie oraz fałszowanie dokumentów, aby zwiększyć wiarygodność swoich narracji. Przykładem takiej taktyki jest rozpowszechnianie fałszywych informacji o rzekomych prowokacjach ze strony Ukrainy, które mają na celu uzasadnienie rosyjskiej agresji oraz podważenie wiarygodności ukraińskiego rządu.

W 2023 roku Rosja prowadziła szerokie kampanie dezinformacyjne na całym świecie, obejmujące Europę, Afrykę, Amerykę Łacińską oraz Bliski Wschód. W Europie Rosja promowała narracje sugerujące, że Ukraina sprzedaje broń dostarczoną przez Zachód na czarnym rynku, co miało na celu podważenie wsparcia militarno-finansowego dla Kijowa. W Afryce i Ameryce Łacińskiej rosyjska propaganda koncentrowała się na wzmacnianiu antyzachodnich sentymentów i przedstawianiu Rosji jako alternatywnego sojusznika. Na Bliskim Wschodzie Rosja starała się wykorzystać regionalne konflikty i napięcia, aby zwiększyć swoje wpływy i podważyć amerykańskie oraz europejskie zaangażowanie w tym regionie.

Kontrola informacji w Rosji

Kontrola informacji w Rosji stała się kluczowym elementem strategii Kremla. W kraju wprowadzono systemy nadzoru internetowego, takie jak Oculus, które mają na celu monitorowanie i ograniczanie dostępu do informacji antywojennych. Rosja zaostrzyła także kontrolę nad VPN-ami, co ma na celu zapobieganie obywatelom przed dostępem do niezależnych źródeł informacji. Taka kontrola nad informacją pozwala Kremlowi na 

utrzymanie społeczeństwa w niewiedzy oraz manipulowanie nastrojami społecznymi w sposób korzystny dla rządu.

Rosja dostosowuje swoje narracje do różnych regionów, aby maksymalnie wykorzystać lokalne konteksty i sentymenty. Na przykład w Armenii i Azerbejdżanie, Rosja podsycała antyrządowe sentymenty i wykorzystywała brak niezależnych mediów, aby wzmocnić swoje wpływy. Takie działania pozwalają Kremlowi na zwiększenie swojej obecności i wpływów w regionach, które są strategicznie istotne dla rosyjskich interesów.

Rola RT i Sputnik

RT i Sputnik, mimo sankcji nałożonych na nie w wielu krajach zachodnich, nadal odgrywają kluczową rolę w rosyjskiej propagandzie, szczególnie w Ameryce Łacińskiej, na Bliskim Wschodzie i w Afryce. Te media są popularne i wpływowe w tych regionach, co pozwala Rosji na szerokie rozpowszechnianie swoich narracji i zwiększanie swojego wpływu. Kreml wykorzystuje te platformy do promowania prorosyjskich narracji oraz do krytykowania Zachodu, co ma na celu osłabienie międzynarodowej koalicji wspierającej Ukrainę.

Długoterminowe cele Rosji

Rosja prowadzi długoterminową strategię, mającą na celu podważenie wsparcia dla Ukrainy oraz jej sojuszników na całym świecie. Kreml liczy na to, że przyszłe wybory w wielu krajach mogą przynieść zmiany w rządach, które będą bardziej przychylne Rosji. Rosyjskie operacje informacyjne mogą mieć na celu przesunięcie poparcia politycznego na korzyść prorosyjskich partii i polityków, co mogłoby osłabić międzynarodową koalicję przeciwko Rosji i zmniejszyć wsparcie dla Ukrainy.

Odpowiedź Ukrainy:

W odpowiedzi na te działania, Ukraina aktywnie przeciwdziała rosyjskim wpływom, przeznaczając znaczące zasoby na monitorowanie i zwalczanie dezinformacji. Kijów stara się informować społeczność międzynarodową o rzeczywistej sytuacji na froncie oraz o rosyjskich operacjach informacyjnych, co pomaga w budowaniu globalnego wsparcia dla ukraińskiej sprawy.

Decyzje dotyczące wsparcia dla Ukrainy mają ogromne znaczenie na skalę globalną. Zmniejszenie tego wsparcia zaszkodziłoby nie tylko Ukrainie, ale także demokracji na całym świecie. Współczesne społeczeństwa muszą być świadome zagrożeń związanych z dezinformacją i aktywnie przeciwdziałać jej wpływom, aby chronić demokrację i wolność słowa. Koordynowane działania międzynarodowe oraz skuteczniejsze regulacje platform internetowych są niezbędne do ograniczenia skali i wpływu rosyjskich kampanii dezinformacyjnych, które stanowią poważne zagrożenie dla globalnego pokoju i stabilności.

Wnioski i prognozy:

Analiza obecnych kampanii dezinformacyjnych Rosji wskazuje na ich rosnącą skuteczność. Kreml nieustannie dostosowuje swoje strategie do zmieniających się warunków, co sprawia, że przeciwdziałanie tym działaniom staje się coraz trudniejsze. Przyszłość dezinformacji zależy w dużej mierze od reakcji społeczności międzynarodowej. Bez skoordynowanych działań zmierzających do zwiększenia odporności na dezinformację oraz skuteczniejszych regulacji platform internetowych, skala i wpływ rosyjskich kampanii dezinformacyjnych będą się nasilać.

W kontekście globalnych napięć i konfliktów, takich jak agresja Rosji na Ukrainę, dezinformacja pozostaje jednym z najpotężniejszych narzędzi wpływania na opinię publiczną oraz destabilizacji politycznej. 

Źródła:

Atlantic Council. Narrative Warfare. [https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/report/narrative-warfare/ dostęp 25 kwietnia 2024]

Atlantic Council. Undermining Ukraine: How Russia widened its global information war in 2023. [https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/report/undermining-ukraine-how-russia-widened-its-global-information-war-in-2023/. Dostęp 25 kwietnia 2024]

German Marshall Fund. Safeguarding Democracy Against Disinformation. [https://www.gmfus.org/news/safeguarding-democracy-against-disinformation, dostęp 25 kwietnia 2024]

German Marshall Fund. A Year of Disinformation: Russia and China’s Influence Campaigns during the War in Ukraine. [https://securingdemocracy.gmfus.org/a-year-of-disinformation-russia-and-chinas-influence-campaigns-during-the-war-in-ukraine/ dostęp 25 kwietnia 2024]

S. van der Linden, Fake News. Jak dezinformacja infekuje umysły i jak się na nią uodpornić, Poznań 2023.

Pobierz artykuł: