Fakty i fałsz: Rola mediów i dezinformacji w wojnie na Ukrainie

Wojna, którą Rosja prowadzi w Ukrainie, toczy się nie tylko na polach bitew, ale także w przestrzeni informacyjnej, gdzie rozpoczęła się znacznie wcześniej niż działania konwencjonalne. Wraz z eskalacją konfliktu nasiliły się również działania dezinformacyjne prowadzone przez Rosję, mające na celu destabilizację Ukrainy i wpływanie na opinię publiczną na całym świecie. Dezinformacja, wciąż niedoceniana jako narzędzie oddziaływania, potrafi zniekształcać postrzeganie rzeczywistości przez odbiorców, wpływać na morale społeczeństw oraz skłaniać międzynarodowych sojuszników Ukrainy do ponownego rozważenia swojej pomocy.

Poniżej przedstawiamy mechanizmy dezinformacyjne stosowane przez Rosję, destabilizacyjne narracje, rolę mediów społecznościowych, reakcje instytucjonalne, wyzwania dla mediów i dziennikarzy oraz współpracę międzynarodową w zakresie cyberbezpieczeństwa.

1. Mechanizmy dezinformacyjne stosowane przez strony konfliktu

Strategie rosyjskie

Rosja prowadzi szeroko zakrojone kampanie dezinformacyjne, wykorzystując media społecznościowe, sztuczną inteligencję i automatyczne konta („boty”). Platformy takie jak Twitter, Telegram i Facebook służą do rozpowszechniania masowych komunikatów wspierających rosyjską narrację, w tym fałszywych informacji o sukcesach militarnych czy rzekomych prowokacjach ze strony Ukrainy. Rosyjskie „farmy trolli” używają popularnych hashtagów, takich jak #UkraineWar, by kierować narrację w stronę sprzyjającą Moskwie, wprowadzając odbiorców w błąd i sugerując, że rzekome „wyzwolenie” Ukrainy jest zgodne z życzeniami jej mieszkańców.

Rząd USA zareagował na te działania, przejmując ponad 30 domen internetowych związanych z rosyjską kampanią dezinformacyjną i blokując dostęp do kont szerzących propagandę. Pod koniec października Wielka Brytania nałożyła sankcje na trzy rosyjskie agencje i wysokich rangą działaczy za organizowanie kampanii dezinformacyjnych mających na celu podważenie demokracji w Ukrainie. Sankcje objęły agencje takie jak Social Design Agency, Structure National Technologies i Ano Dialog. Wśród objętych sankcjami osób są Ilya Andreevich Gambashidze, Nikolay Aleksandrovich Tupikin i Andrey Naumovich Perla, oskarżeni o rozpowszechnianie fałszywych postów, sfałszowanych dokumentów i treści deepfake w ramach sieci „Doppelganger”.

Kreml systematycznie szerzy fałszywe informacje o rzekomych prowokacjach ze strony Ukrainy, próbując usprawiedliwić swoje działania militarne. Przykładem były narracje o „atakach” na rosyjskie tereny przygraniczne, które nie znalazły potwierdzenia w niezależnych źródłach, ale były szeroko rozpowszechniane przez prorosyjskie media. Analizy pokazują, że strategia Rosji często polega na stosowaniu tzw. „malinformation” – prawdziwych informacji wykorzystywanych w sposób wprowadzający odbiorców w błąd. Takie działania mają na celu podsycanie napięć między Ukrainą a jej sojusznikami.

Rosja systematycznie podważa także legalność ukraińskiego rządu oraz propaguje narracje, że Ukraina stanowi zagrożenie dla stabilności regionu. Zgodnie z raportami organizacji monitorujących, w rosyjskich kampaniach dezinformacyjnych pojawiają się oskarżenia wobec Ukrainy o faszyzm oraz materiały przedstawiające Ukrainę jako państwo destabilizujące. Przykładem jest rozpowszechnianie zmanipulowanych nagrań ukazujących Ukraińców w niekorzystnym świetle, co wzmacnia antyzachodnie nastawienia wśród odbiorców w krajach takich jak Afryka i Ameryka Łacińska.

Ukraińskie środki kontrpropagandowe

Ukraina aktywnie walczy z dezinformacją, budując społeczną odporność na rosyjską propagandę poprzez kampanie edukacyjne oraz współpracę z międzynarodowymi platformami i organizacjami, które pomagają monitorować i blokować konta szerzące prorosyjską propagandę. Inicjatywy takie jak StopFake weryfikują informacje i szybko reagują na pojawiające się fałszywe wiadomości. Dzięki wsparciu instytucji zajmujących się weryfikacją faktów oraz współpracy z zachodnimi mediami, Ukraina skutecznie przeciwdziała próbom destabilizacji.

Ukraińskie władze regularnie informują obywateli o technikach dezinformacji i sposobach ich rozpoznawania. Działania te są często skierowane do młodzieży za pośrednictwem mediów społecznościowych i obejmują kampanie edukacyjne wyjaśniające zagrożenia wynikające z dezinformacji. Współpraca Ukrainy z międzynarodowymi organizacjami i platformami medialnymi pozwala jej dotrzeć do opinii publicznej na świecie, szczególnie na Zachodzie.

Przeczytaj całość