Humanitarna perspektywa wojny na Ukrainie

Wojna na Ukrainie, która rozpoczęła się w 2014 roku i eskalowała w lutym 2022 roku w wyniku pełnoskalowej inwazji sił rosyjskich, doprowadziła do jednego z największych kryzysów humanitarnych w Europie od czasu II wojny światowej. Ponad dwa i pół roku po zintensyfikowaniu działań militarnych sytuacja ludności cywilnej w wielu regionach pozostaje dramatyczna. Konflikt wywołał liczne migracje wewnętrzne i międzynarodowe, wywarł głęboki wpływ na kondycję psychiczną milionów ludzi, doprowadził do zniszczenia infrastruktury krytycznej oraz spotęgował zagrożenie dla ukraińskiego dziedzictwa kulturowego. Niniejszy artykuł przybliża główne aspekty humanitarne toczącej się wojny, bazując na danych i analizach dostępnych do listopada 2024 roku.

Trudna codzienność osób przesiedlonych i uchodźców

Od wybuchu pełnoskalowej inwazji w lutym 2022 roku miliony ludzi zmuszonych zostało do opuszczenia swoich domów. Według różnych szacunków, w samej Ukrainie liczba wewnętrznie przesiedlonych osób (IDP) w szczytowych momentach przekraczała kilkanaście milionów, choć dokładne dane zmieniały się wraz z eskalacjami i chwilowymi zawieszeniami walk. Duża część z nich zdecydowała się na wyjazd za granicę, zwłaszcza do krajów Unii Europejskiej. Z relacji uchodźców wynika, że w pierwszych miesiącach wojny priorytetem było zapewnienie bezpieczeństwa dzieciom oraz osobom starszym, a dopiero w dalszej kolejności starano się rozwiązywać kwestie związane z długofalową stabilizacją.

W 2023 i 2024 roku pojawiły się inicjatywy ułatwiające powroty niektórym rodzinom, co nastąpiło w szczególności w sytuacji, gdy ukraińskie wojsko odzyskało kontrolę nad częścią okupowanych terytoriów. Jednak wielu uchodźców wciąż obawia się ponownej eskalacji walk, a część z nich zaadaptowała się w społecznościach przyjmujących w Niemczech, Polsce, Kanadzie czy innych krajach. Jednocześnie ukraińskie władze zachęcały rodaków do powrotów, chcąc zatrzymać postępujący proces wyludniania się państwa.

Sytuacja w wyzwolonych regionach często jest równie trudna jak na terenach, gdzie wciąż toczą się działania zbrojne. Według raportu International Crisis Group, sporządzonego w czerwcu 2024 roku, masowe zniszczenia infrastruktury, w tym domów, szkół, szpitali i systemów kanalizacji, utrudniają normalizację życia na tych terenach. Ponadto wysokie koszty odbudowy w połączeniu z napiętą sytuacją finansową Ukrainy sprawiają, że rehabilitacja wyzwolonych obszarów może potrwać jeszcze wiele lat.

Wpływ konfliktu na zdrowie psychiczne

Długotrwały stres wywołany wojną ma poważne konsekwencje dla zdrowia psychicznego osób przebywających na terenach objętych konfliktem, a także tych, którzy uciekli za granicę. Wielu uchodźców zmaga się z zespołem stresu pourazowego (PTSD), depresją i lękiem, co przekłada się również na problemy w integracji z nowymi społecznościami. Weterani powracający do życia cywilnego będą potrzebowali wsparcia psychologicznego przez wiele lat, co stanowi niebagatelne wyzwanie dla już obciążonego systemu opieki zdrowotnej.

Zniszczenie szpitali i placówek medycznych dodatkowo utrudnia dostęp do usług psychiatrycznych. W marcu 2023 roku świat obiegły doniesienia o zbombardowaniu kilku szpitali w obwodzie chersońskim, co jest jednym z przykładów celowych ataków na obiekty cywilne. Konflikt od samego początku charakteryzował się bowiem licznymi naruszeniami międzynarodowego prawa humanitarnego, w tym celowym niszczeniem i grabieniem placówek zdrowotnych. Skutki tych działań odczuwalne są do dziś, a braki kadrowe oraz niewystarczające wsparcie finansowe pogłębiają kryzys.

Wymazywanie tożsamości i dziedzictwa kulturowego

Od początku inwazji Rosja podejmowała szeroko zakrojone wysiłki, by zniszczyć lub przejąć kontrolę nad ważnymi elementami ukraińskiej tożsamości, włączając w to pomniki, archiwa, biblioteki oraz miejsca pamięci narodowej. Jak wskazują liczne relacje, bombardowania i grabieże obejmowały m.in. muzea, wydawnictwa oraz cerkwie, co jest częścią szerszej kampanii mającej na celu „wymazanie” ukraińskiej kultury. Jednym z najbardziej symbolicznych przykładów było zniszczenie w 2022 roku tzw. pierwszego radzieckiego drapacza chmur w Charkowie, który, niezależnie od jego sowieckich korzeni, stanowił ważny element historii ukraińskiego modernizmu.

Czytaj całość: